แสงแห่งความหวังของการพัฒนาชุมชนในประเทศไทย
กว่า 7 ปีที่ผ่านมา คุณมัตติกา วงษ์งาม อาศัยอยู่ในบ้านหลังเล็ก ๆ ริมฝั่งคลองสายหนึ่งจากทั้งหมดกว่า 1,682 คลองที่แตกแขนงออกมาตามเส้นแม่น้ำเจ้าพระยา คุณมัตติกามีที่อยู่อาศัยตามแนวริมฝั่งคลอง เช่นเดียวกับคนกรุงเทพฯอีกหลายๆคน ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความเป็นอยู่ของคนไทยเมื่อครั้งในอดีตที่กรุงเทพ ฯ เคยได้รับการขนานนามว่าเป็นเมือง ‘เวนิสแห่งตะวันออก’
สมาชิกในชุมชนเดียวกันกับคุณมัตติกาอาศัยอยู่อย่างเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน ชุมชนนี้มีชื่อว่าบ่อฝรั่งริมน้ำ อย่างไรก็ตาม เมื่อไม่นานมานี้ ทางชุมชนต้องเผชิญกับข้อพิพาททางข้อกฏหมายและปัญหาสิ่งแวดล้อม ประการแรกคือที่ตั้งของชุมชนเกิดปัญหาในการรุกล้ำพื้นที่ของบริษัทเอกชนแห่งหนึ่ง และประการที่สองคือบ้านหลายหลังถูกสร้างขึ้นสำหรับอยู่อาศัยเพียงชั่วคราว บางหลังตั้งอยู่ริมชายฝั่ง และบางหลังยื่นออกไปในน้ำ โดยมีเพียงไม้ค้ำยันโครงสร้างบ้านไว้ ซึ่งไม่มั่นคงและมีความเสี่ยงจากการถูกน้ำท่วมเป็นอย่างมาก
ด้วยเหตุผลด้านความความปลอดภัยและข้อพิพาททางกฏหมาย สมาชิกชุมชนบ่อฝรั่งริมน้ำกว่าพันคนจึงต้องรวมตัวกันเพื่อเปลี่ยนแปลงปัญหาที่เกิดขึ้น แต่ก็ยังถือว่ามีโชคดีอยู่บ้าง เพราะภาครัฐได้ยื่นมือเข้ามาช่วยเจรจากับบริษัทผู้เป็นเจ้าของที่ดิน และช่วยกันสร้างที่อยู่อาศัยที่มีคุณภาพให้คนในพื้นที่ด้วยราคาที่สามารถเอื้อมถึงได้
ภายใต้ข้อตกลงก็คือ บริษัทฯจะสร้างโครงการบ้านทาวน์เฮ้าส์และคอนโดมิเนียมให้ใหม่บนพื้นดินที่ยกสูงขึ้นและปลอดภัยจากการกัดเซาะของระดับน้ำในคลอง สมาชิกชุมชนจะได้รับโอกาสกู้ยืมเงินจากสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน ซึ่งเป็นหน่วยงานของรัฐเพื่อสนับสนุนเงินกู้ยืมซื้ออสังหาริมทรัพย์ เป็นจำนวน 150,000 – 300,000 บาท โดยมีระยะเวลาผ่อนชำระ 15 ปี โดยปกติแล้วราคาซื้อขายบ้านจะอยู่ที่ 700,000 บาท แต่ทางรัฐบาลและบริษัทเจ้าของที่ดิน มีการทำข้อตกลงร่วมกันเพื่อที่จะสนับสนุนค่าใช้จ่ายกว่าครึ่งให้แก่คุณมัตติกาและสมาชิกคนอื่น ๆ ในชุมชน สมาชิกส่วนมากยอมรับข้อเสนอด้วยความยินดี ทำให้บริษัทฯสามารถริเริ่มโครงการฯได้ ซึ่งคาดว่าจะใช้เวลาแล้วเสร็จในปี พ.ศ.2563
แม้ว่าจะได้รับส่วนลดซื้อบ้านเป็นของตัวเองแต่ทุกคนยังต้องเผชิญกับภาระค่าใช้จ่ายที่ต้องแบกรับเมื่อพิจารณาจากความเป็นจริงที่ว่าสมาชิกชุมชนส่วนใหญ่มีรายได้ที่ไม่เพียงพอต่อการดำรงชีพและไม่มีงานที่มั่นคงทำ เช่น มีอาชีพ พนักงานขับรถสาธารณะ พ่อค้าแม่ค้า และรับจ้างเป็นแม่บ้านรายวัน เป็นต้น สำหรับคุณมัตติการวมถึงสมาชิกคนอื่น ๆ การที่ต้องแบกรับค่าใช้จ่ายในการซื้อบ้านเป็นเรื่องท้าทายที่ต้องเผชิญในระยะยาว บางคนต้องพึ่งพาเงินกู้นอกระบบที่มาพร้อมกับดอกเบี้ยที่สูงเกินจะรับไหว คุณมัตติกาเล่าว่าการกู้เงินนอกระบบนั้นคิดดอกเบี้ยถึงร้อยละ 20 ต่อวัน ทำให้สมาชิกชุมชนเกิดความเสี่ยงในการเข้าสู่วงจรการเป็นหนี้สูงและเป็นวงจรที่ไม่มีวันจบสิ้น
ด้วยความตระหนักถึงปัญหาที่เกิดขึ้น สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน) หรือ พอช. ร่วมกับมูลนิธิคีนันแห่งเอเซีย จัดกิจกรรมการเรียนรู้ด้านการจัดการการเงินและการพัฒนาทักษะผู้นำให้กับสมาชิกชุมชน โดยมูลนิธิซิตี้เป็นผู้สนับสนุนงบประมาณโครงการฯ โครงการฯยังได้จัดทำหนังสือด้านการจัดการทางการเงินและการพัฒนาทักษะที่จำเป็น ซึ่งครบคลุมเนื้อหาด้าน การจัดการทำงบประมาณ การออมและการจัดการหนี้เพื่อมอบให้แก่สมาชิกที่มีรายได้ที่ไม่เพียงพอในชุมชน นอกจากนี้ โครงการฯยังได้เปิดโอกาสให้กับชุมชน ได้เขียนนำเสนอกิจกรรมเพื่อขอรับการงบประมาณสนับสนุนการจัดกิจกรรมให้ความรู้ด้านการเงินแก่สมาชิกในชุมชน เพื่อช่วยให้สมาชิกในชุมชนคนอื่นๆรู้จักการออม และมีความรู้ไปใช้หารายได้จากช่องทางอื่นๆในอนาคต
สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน) ร่วมกับมูลนิธิคีนันแห่งเอเซียและมูลนิธิซิตี้จัดกิจกรรมในชุมชนอื่น ๆ ในพื้นที่กรุงเทพ ฯ และจังหวัดใกล้เคียง โดยมีการติดตามผลการฝึกอบรมผ่านการเปลี่ยนแปลงของวิถีชีวิตสมาชิกในชุมชน โดยเฉพาะคุณมัตติกาและสมาชิกในชุมชนบ่อฝรั่งริมน้ำ โครงการนี้ได้สร้างผลลัพธ์ที่น่าทึ่งแก่พวกเขาภายในระยะเวลาอันสั้น
ด้วยเงินสนับสนุนที่ได้รับ ทางชุมชนบ่อฝรั่งริมน้ำจึงร่วมมือกันเพื่อเติมเต็มความฝันในการสร้างธุรกิจขนาดเล็กขึ้นในชุมชน คุณมัตติกาและสมาชิกนำเงินทุนมาใช้ในการผลิตสบู่จากวัตถุดิบธรรมชาติ เช่น สมุนไพรต่าง ๆ มังคุดและหัวไชเท้า รวมถึงกากกาแฟที่ถูกรีไซเคิลมาจากร้านกาแฟในท้องถิ่น ซึ่งก็ได้ช่วยให้คุณมัตติกาและสมาชิกสามารถหารายได้เพิ่มอีกหนึ่งช่องทาง
คุณมัตติกาและสมาชิกได้เปลี่ยนสำนักงานชุมชนให้กลายเป็นโกดังเก็บสินค้าขนาดย่อมสำหรับการเริ่มต้นกิจการ เมื่อไม่นานมานี้ ทุกคนได้เริ่มต้นนำสบู่ที่ผลิตไปขายตามตลาดในชุมชน และวางแผนที่จะขายผ่านสื่อออนไลน์ในอนาคต
การที่จะสร้างให้เกิดการเปลี่ยนแปลงจะต้องเริ่มจากตัวบุคคล การฝึกอบรมจากคีนันฯ ได้เปลี่ยนแปลงแนวคิด และยังช่วยให้สมาชิกในชุมชนสามารถพัฒนาแผนการเงินในระยะยาวเพื่อบรรลุเป้าหมายทางการเงิน โดยเฉพาะการบริหารจัดการด้านเงินกู้ยืมเพื่อซื้อที่อยู่อาศัย
“การฝึกอบรมให้ความรู้ทางด้านการเงินของคีนัน ฯ เปลี่ยนแปลงชีวิตของเรา” คุณมัตติกากล่าว “ตอนนี้เราต้องคิดก่อนเสมอที่ว่าควรจะซื้ออะไร และต้องคิดว่าว่าสิ่งนั้นเราแค่อยากได้หรือเป็นสิ่งที่จำเป็นจริง ๆ เราได้เรียนรู้การทำรายรับและรายจ่าย เพื่อช่วยในการออมเงินสำหรับอนาคตของเรา”
เมื่อเดือนพฤศจิกายนที่ผ่านมา คุณมัตติกาได้มีโอกาสแวะเข้าไปดูความคืบหน้าบ้านหลังใหม่ที่เธอและสมาชิกในชุมชนจะได้ย้ายเข้าไปอยู่ได้ในอีกไม่ช้า คุณมัตติกาเฝ้ามองสิ่งก่อสร้างในแต่ละจุด ด้วยความหวังและความรู้สึกที่ดีว่าในอีกไม่ช้า เธอและเพื่อนๆสมาชิกจะได้มี่ที่พักอาศัยที่มั่นคง มีชีวิตที่อบอุ่นและมีความสุขนับต่อจากนี้
